Một chiếc trực thăng của quân đội Hoa Kỳ đang bay bên trên Tòa Đại Sứ Mỹ ở thủ đô Kabul ngày 15 tháng 8, 2021. (Wakil Kohsar/ AFP via Getty Images)
Sự hợp tác giữa hai đảng không phải lúc nào cũng mang lại kết quả tốt. Sự sụp đổ của chính quyền A Phú Hãn hiện nay là một ví dụ điển hình cho thấy hậu quả tai hại của sự hợp tác đó. Hậu quả này đã tạo ra bởi bốn chính phủ tại Hoa Kỳ, gồm hai Cộng Hòa (George W. Bush, Donald Trump) và hai Dân Chủ (Barack Obama, Joe Biden).
Vào năm 2001, trước thảm họa 11 tháng 9 do al-Qaeda gây ra qua cuộc khủng bố bằng các phi cơ chở hành khách đâm vào các tòa nhà trên mặt đất, Tổng Thống Bush quyết định đưa quân đến Afghanistan để thanh toán al-Qaeda và quân Taliban hậu thuẫn. Lực lượng cực đoan Hồi giáo Taliban đã giành được chính quyền tại Kabul sau khi quân đội Nga rút lui sau 10 năm chiếm đóng. Taliban đã hợp tác và chứa chấp tổ chức al-Qaeda, nên Hoa Kỳ quyết định bước vào trận chiến tại A Phú Hãn. Cả hai Taliban và al-Qaeda đều bị Liên Hiệp Quốc liệt kê là hai tổ chức khủng bố.
Sau khi đánh đuổi được Taliban ra khỏi Kabul, chính phủ Hoa Kỳ đã bắt đầu tính toán sai lầm. Thay vì dồn nỗ lực để tạo dựng một chính quyền và quân đội vững chắc tại A Phú Hãn, chính phủ Mỹ dưới thời ông Bush đã chuyển nguồn lực vốn đã không nhiều sang mặt trận Iraq.
Qua thời Tổng Thống Obama, ông cho tăng cường quân lực tại Afghanistan nhưng lại kèm thêm một thời hạn, khiến cho Taliban chuyển sang chiến thuật chờ đợi ngày quân Mỹ giảm quân số.
Sai lầm của Tổng Thống Trump là ông đã thương lượng với Taliban, đồng ý thả 5,000 tù nhân Taliban trong khi lực lượng này không đáp ứng điều kiện theo thỏa thuận với Hoa Kỳ. Giờ đây, Tổng Thống Biden tạo thêm một sai lầm nữa là tiếp tục thực hiện thỏa thuận mà Taliban đã đồng ý với Hoa Kỳ, cho dù Taliban không thi hành những điều kiện đã cam kết. Một trong các cam kết là Taliban sẽ cắt đứt liên hệ với al-Qaeda. Taliban chưa bao giờ thực hiện cam kết này.
Mặc dù những chính sách sai lầm kéo dài 20 năm đã khiến Mỹ bị sa lầy tại Afghanistan, không ai tiên liệu được sự việc Taliban chiếm được chính quyền quá nhanh, nhất là trước ngày tưởng niệm 20 năm vụ khủng bố 11 tháng 9, 2001. Không chỉ mang danh là đánh bại một cường quốc, giờ đây Taliban lại càng mạnh hơn trước vì đang có thêm vũ khí tịch thu được do quân đội Afghanistan bỏ lại, càng nguy hiểm hơn so với hai thập niên trước. Để cho Kabul sụp đổ nhanh chóng là trách nhiệm mà ông Biden phải gánh chịu, một vết nhơ trong nhiệm kỳ tổng thống của ông.
Câu nói mà ông Biden từng dùng để mô tả biến thể delta nay có thể áp dụng cho việc ông để cho Kabul suy sụp mau chóng. Ông từng nói delta “phần lớn là một thảm họa có thể tránh được và nó sẽ tệ hại trước khi khá hơn. Cựu Bộ Trưởng Quốc Phòng Robert Gates (thời ông Bush và ở lại một thời gian với ông Obama) từng nói rằng ông Biden “đã sai lầm trong hầu hết các chính sách đối ngoại và vấn đề an ninh quốc gia trong bốn thập niên qua.” Tiếc thay, giờ đây ông Biden cũng sai lầm về Afghanistan.
Vào ngày 8 tháng Bảy, ông Biden từng tuyên bố để trấn an những ai nghĩ rằng Hoa Kỳ đang bỏ rơi Afghanistan, “Taliban không phải là quân Cộng Sản Bắc Việt. Họ không được như vậy. Không thể so sánh một chút nào giữa khả năng của Taliban với quân Bắc Việt. Sẽ không có trường hợp người dân được trực thăng cứu từ trên mái nhà của tòa đại sứ tại Afghanistan.”
Chưa đầy 40 ngày sau khi ông Biden phát biểu câu trên, những chiếc trực thăng khổng lồ của Hoa Kỳ đã bay trên bầu trời thủ đô Kabul, để tản cư công dân Mỹ cũng như những đồng minh của họ. Đây là sự thất bại tệ hại nhất trong chính sách đối ngoại của Hoa Thịnh Đốn kể từ ngày Sài Gòn bị cộng sản chiếm năm 1975, còn tệ hơn khi thành phố Mosul, Iraq bị lực lượng Nhà Nước Hồi Giáo chiếm năm 2014.
Trong phát biểu hôm thứ Bảy, 14 tháng 8, ông Biden đã tìm cách đổ lỗi cho ông Trump, nói rằng ông đã thừa hưởng một thỏa thuận mà theo đó Hoa Kỳ phải rút quân ra hết Afghanistan trước ngày 1 tháng Năm. Đây là một thỏa thuận tồi tệ, nhưng ông Biden không bắt buộc phải thi hành khi mà Taliban không tôn trọng những điều đã ký kết.
Tuyên bố của ông Biden cho thấy ông muốn nói rằng Hoa Kỳ chỉ có hai lựa chọn, một là thực hiện thỏa thuận đã ký kết, hai là đưa thêm quân vào một quốc gia để một lần nữa tham chiến trong một cuộc nội chiến của đất nước khác.
Thế nhưng trong mấy năm qua Hoa Kỳ đã không cần tăng thêm quân số mà vẫn giữ được cán cân thăng bằng giữa thế lực Taliban và chính quyền Kabul. Sự hiện diện của 2,500 cố vấn Hoa Kỳ, cộng thêm hỏa lực từ trên không, đã đủ để giúp chính quyền Kabul giữ được các thành phố lớn, trong khi Taliban chiếm đóng các miền thôn quê. Mặc dù không được như ý muốn của Hoa Kỳ nhưng vẫn còn hơn là chứng kiến những gì đang xảy ra tại A Phú Hãn hiện nay.
Ông Biden đã nói hôm thứ Bảy, “Thêm một năm, hay thêm năm năm cũng vậy thôi, sự hiện diện của quân đội Hoa Kỳ sẽ không làm được gì hơn nếu quân đội Afghanistan không thể tự bảo vệ đất nước của họ.”
Điều đó có thể đúng nếu Hoa Kỳ không rút quân. Nhưng tại các quốc gia khác, như ở Đức, Nhật, và Nam Hàn, Hoa Kỳ đã duy trì một lực lượng còn nhiều hơn gấp mấy lần, trong suốt 70 năm qua. Sự việc duy trì 2,500 cố vấn tại Afghanistan sẽ không định trước một kết quả nào, nhưng sẽ giúp duy trì được sự cân bằng thế lực tại đất nước này. Trong thời gian qua, Hoa Kỳ cũng duy trì một lực lượng tương tự tại Iraq nhưng không thấy ai muốn tranh cãi về sứ mạng này.
Nhiều người cho rằng sự duy trì 2,500 binh lính Mỹ sẽ không mang lại một sự khác biệt nào hết. Thế nhưng suốt mấy tháng trước người ta thấy quan điểm đó không hề đúng. Quân Taliban chỉ bắt đầu tiến quân khi quân đội Hoa Kỳ đã rút ra gần hết.
Trong 20 năm, quân đội A Phú Hãn đã quen tham chiến với sự hỗ trợ của quân đội Hoa Kỳ qua hỏa lực của Không Quân, tình báo, cố vấn và những thành phần hậu thuẫn khác. Với việc rút hết sự hỗ trợ này, bắt đầu từ tháng Tư, thời điểm mà mùa chinh chiến thường bắt đầu ở Afghanistan, đã đưa đến hậu quả đúng như dự đoán là sự tan rã của quân đội Afghanistan. Ngay cả những người ủng hộ Tổng Thống Biden cũng phải thú nhận sự thi hành giải pháp rút quân của ông đã đưa đến thảm họa không thể tránh được.
Ông Biden không thể nói ông không tiên liệu trước về sự sụp đổ này. Cộng đồng tình báo Hoa Kỳ đã báo động cho ông biết từ lâu. Có điều là không ai có thể ngờ sự sụp đổ này lại quá mau chóng. Mới đầu tuần, quân đội Hoa Kỳ còn cảnh báo rằng Taliban sẽ chiếm Kabul trong vòng từ 30 đến 90 ngày. Nhưng đến cuối tuần thì sự việc đau lòng đã xảy ra. Từ nay đến hết nhiệm kỳ, Tổng Thống Biden sẽ luôn phải đối phó trước những hậu quả đến từ thảm họa tại Afghanistan.