Mỹ, Nga trao đổi tù nhân: Tay buôn vũ khí đổi lấy nữ cầu thủ bóng rổ

Nữ cầu thủ bóng rổ Mỹ Brittney Griner bị dắt ra ngoài tòa án trước khi nghe tuyên án tù tại Khimki ngoại ô thủ đô Moscow ngày 4 tháng 8, 2022. Cô đã bị tuyên án 9 năm tù vì cáo buộc có ma túy trong hành lý tại phi trường Nga. (Kirill Kudryavtsev/ Pool/ AFP via Getty Images)

Cô Brittney Griner, 32 tuổi, một ngôi sao bóng rổ chuyên nghiệp của WNBA đã được thả hôm thứ Năm trong một cuộc trao đổi tù nhân một-đổi-một với tay buôn vũ khí quốc tế Viktor Bout. Cô Griner đã bị giam giữ nhiều tháng trong các nhà tù ở Nga vì cáo buộc ma túy. Sự trao đổi chấm dứt một cuộc thương lượng gây căng thẳng cao độ giữa lúc đang có chiến tranh tại Ukraine.

“Cô ấy an toàn. Đang trên máy bay,” Tổng Thống Joe Biden nói tại Tòa Bạch Ốc khi thông báo về cuộc trao đổi. “Cô ấy đang trên đường về nhà. Sau nhiều tháng bị giam giữ bất công ở Nga, bị giam trong những hoàn cảnh không thể dung thứ, Brittney sẽ sớm trở lại vòng tay của những người thân yêu. Đây là ngày mà chúng tôi đã hướng tới trong một thời gian dài. Chúng tôi không ngừng thúc đẩy việc trả tự do cho cô ấy.”

CBS News là hãng tin đầu tiên loan tin về vụ hoán đổi diễn ra ở Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất, dẫn lời một viên chức Hoa Kỳ. Thỏa thuận trao đổi được thương lượng với Moscow trong những tuần gần đây đã được ông Biden phê duyệt lần cuối chỉ trong tuần trước, theo các nguồn tin quen thuộc với thỏa thuận này.

Năm cựu viên chức Hoa Kỳ nói với CBS News rằng thỏa thuận đã đạt được kể từ thứ Năm tuần trước.

Tổng thống cho biết ông đã nói chuyện với Griner qua điện thoại từ Phòng Bầu Dục, nơi có mặt vợ của Griner là Cherelle, Phó Tổng Thống Kamala Harris và Ngoại Trưởng Antony Blinken. Theo thủ tục tiêu chuẩn dành cho các tù nhân Hoa Kỳ được trả tự do, Griner được cho là sẽ nhanh chóng trải qua cuộc khám sức khỏe.

Ông Biden nói rằng ông “rất vui khi có thể nói rằng Brittney có tinh thần tốt” và cô ấy rất mong được về nhà. Tổng thống bác bỏ “phiên tòa trình diễn ở Nga” đã đưa cô vào tù và nói rằng “cô không yêu cầu được đối xử đặc biệt.”

Để bảo đảm Griner được trả tự do, tổng thống đã ra lệnh trả tự do cho ông Bout trở về Nga. Ông Biden đã ký lệnh giảm án, rút ngắn bản án 25 năm tù liên bang của ông Bout.

Đáng chú ý, việc trao đổi Griner lấy Bout khiến ông Paul Whelan, một cựu quân nhân Thủy Quân Lục Chiến, bị cầm tù ở Nga. Ông Whelan đã bị Nga giam giữ gần 4 năm, bị kết tội làm gián điệp mà Hoa Kỳ nói là không đúng sự thật.

“Chúng tôi không quên Paul Whelan,” ông Biden nói hôm thứ Năm, đồng thời cho biết thêm “chúng tôi sẽ không bao giờ từ bỏ” việc bảo đảm việc trả tự do cho ông ấy. Các viên chức Hoa Kỳ nói với các phóng viên rằng trong các cuộc đàm phán với người Nga thì triển vọng thả cả hai Griner và Whelan để đổi lấy ông Bout là một điều không hay, với một người nói rằng Hoa Kỳ có “sự lựa chọn giữa việc đưa một người Mỹ về nước - Brittney Griner - hoặc không mang ai về nhà.”

Ông Whelan nói với đài CNN trong một cuộc gọi điện thoại hôm thứ Năm rằng ông rất vui khi Griner được tự do, nhưng ông “rất thất vọng vì vẫn chưa làm được nhiều hơn để bảo đảm việc trả tự do cho tôi, đặc biệt là khi sắp đến thời điểm 4 năm ngày tôi bị bắt.”

Cô Griner là cầu thủ trung vệ của đội Phoenix Mercury của hiệp hội WNBA, bị bắt tại một phi trường của Nga vào tháng Hai và sau đó đã nhận tội vì có các hộp dầu có nguồn gốc từ cần sa trong hành lý. Griner bị án tù 9 năm, từng cho biết cô không cố ý mang theo các hộp mực khi đến đất nước này để thi đấu trong giải bóng rổ Nga trong mùa giải WNBA.

Sau 5 tháng bị đình trệ ngoại giao giữa hai nước, các nguồn tin cho biết cuộc thương lượng để có một cuộc trao đổi một-đổi-một đã diễn ra hai tuần trước.

Ông Whelan, người từng là nhà thầu an ninh cho một công ty, đã đến Moscow để dự đám cưới của một người bạn thì bị giam giữ tại một khách sạn vào tháng 12, 2018. Chính quyền Nga sau đó đã kết án ông ta 16 năm tù vì tội gián điệp - một cáo buộc mà Hoa Kỳ và Whelan đã bác bỏ. Tháng 12 này đánh dấu kỷ niệm 4 năm Whelan bị Nga giam giữ.

Ông Bout, người gần đây nhất bị giam tại một nhà tù liên bang ở Marion, Illinois, đã bị Cơ Quan Thực Thi Ma Túy ở Thái Lan bắt giữ sau một chiến dịch truy quét vào năm 2008. Ông ta bị kết tội âm mưu giết người Mỹ và bắt đầu bản án 25 năm từ một thập niên trước.

Việc cầu thủ Griner bị bắt trùng hợp với thời điểm bắt đầu cuộc xâm lăng Ukraine vô cớ của Nga vào tháng 2 và tất cả các thỏa thuận của Hoa Thịnh Đốn với Điện Kremlin đều trở nên phức tạp bởi cuộc xung đột đó. Hoa Kỳ cho biết cả Griner và Whelan đều “bị giam giữ sai trái” và các quan chức nghi ngờ rằng Nga đã sử dụng các tù nhân Mỹ làm đòn bẩy.

Việc trao đổi Griner cho Bout đánh dấu cuộc trao đổi tù nhân thứ hai của chính quyền Biden với Nga. Vào tháng 4, Hoa Kỳ đã trao đổi Konstantin Yaroshenko, một kẻ buôn lậu người Nga bị kết tội âm mưu nhập khẩu cocaine, để lấy Trevor Reed, một cựu quân nhân Thủy Quân Lục Chiến bị cầm tù ở Nga gần ba năm.

CBS News đã biết vào thứ Năm tuần trước rằng vụ hoán đổi Griner-lấy-Bout đang diễn ra nhưng đã đồng ý với yêu cầu giữ bí mật của Tòa Bạch Ốc vì các viên chức bày tỏ lo ngại về sự mong manh của thỏa thuận.

Các viên chức chính quyền Biden cảnh báo rằng việc công khai thông tin chi tiết về việc hoán đổi trước sẽ d gần như chắc chắn khiến Nga rút khỏi thỏa thuận và có khả năng gây nguy hiểm cho sức khỏe của Griner.