Kênh đào Funan Techo xé nát dòng Mekong có khiến Campuchia mắc bẫy Trung Quốc?

Lễ khởi công rầm rộ 

Tại một buổi lễ vào tháng 8, nhà lãnh đạo Campuchia Hun Manet đã quỳ xuống để nhận phước lành từ các nhà sư mặc áo nghệ tây khi pháo hoa và bóng bay báo trước sự phá vỡ của một con kênh mà ông hy vọng sẽ biến đổi vận may kinh tế của đất nước mình.

Phát biểu trước hàng trăm người vẫy cờ Campuchia, Hun Manet cho biết Trung Quốc sẽ đóng góp 49% vào nguồn tài trợ cho Kênh đào Funan Techo sẽ nối sông Mekong với Vịnh Thái Lan và giảm sự phụ thuộc vận tải của Campuchia vào nước láng giềng Việt

Chính phủ Campuchia ước tính dự án cơ sở hạ tầng chiến lược sẽ tiêu tốn 1,7 tỷ đô la, gần 4% tổng sản phẩm quốc nội hàng năm của Campuchia.

Nhưng nhiều tháng sau, đóng góp tài chính của Trung Quốc vẫn còn nghi ngờ.

Bốn người trực tiếp tham gia vào các kế hoạch đầu tư hoặc tóm tắt về chúng, nói với Reuters rằng Bắc Kinh đã bày tỏ lo ngại về dự án và chưa đưa ra cam kết dứt khoát về tài trợ của nó.

"Việc các công ty Trung Quốc hỗ trợ Campuchia khám phá việc xây dựng các dự án bảo tồn nước toàn diện theo nguyên tắc thị trường là thông lệ kinh doanh bình thường", Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết trong một tuyên bố gửi qua email gửi đến Reuters khi được hỏi về kênh đào.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc không trả lời câu hỏi trực tiếp về khoản tài trợ nhưng cho biết hai nước là "những người bạn thân thiết", một bình luận được lặp lại bởi Hun Manet vào cuối tháng 10.

Chính phủ Campuchia đã từ chối các yêu cầu phỏng vấn và các nhân viên báo chí của họ đã không trả lời trong những tuần gần đây các yêu cầu bình luận về việc tài trợ cho kênh đào.

Sau khi Reuters công bố bài báo này, Bộ Công trình Công cộng Campuchia cho biết vào cuối ngày thứ Sáu rằng câu chuyện và các báo cáo truyền thông khác về các vấn đề thực hiện với kênh đào là "không đúng sự thật" và "không có cơ sở rõ ràng".

"Nhóm làm việc về dự án đã tích cực tiến bộ bằng cách hợp tác với các tổ chức quốc gia và quốc tế, trái với những gì được nêu trong tin tức", Bộ cho biết trong một tuyên bố. Nó không đề cập đến Trung Quốc hoặc nói bất cứ điều gì về việc tài trợ cho dự án.

Bộ và một phát ngôn viên của chính phủ đã không trả lời ngay lập tức vào thứ Bảy các yêu cầu làm rõ của Reuters.

Các chuyên gia, quan chức và nhà ngoại giao cho biết, việc Trung Quốc thiếu cam kết rõ ràng có thể gây nguy hiểm cho toàn bộ kế hoạch, do sự không chắc chắn về chi phí của dự án, tác động môi trường và khả năng tài chính của nó.

Nó cũng nhấn mạnh cách Bắc Kinh đang thu hẹp đáng kể các khoản đầu tư ở nước ngoài khi nền kinh tế trong nước gặp khó khăn, ngay cả ở các quốc gia mà họ coi là đối tác chiến lược, chẳng hạn như Campuchia.
Từng là một ví dụ điển hình cho việc "xây dựng quốc gia" do phương Tây hậu thuẫn sau cuộc nội chiến kéo dài sau sự sụp đổ của chế độ Khmer Đỏ, Campuchia trong thời gian gần đây được các nhà ngoại giao và chuyên gia chính sách đối ngoại coi là một quốc gia khách hàng của Trung Quốc, do Bắc Kinh chiếm hơn một phần ba tổng nợ nhà nước.

Nhưng đầu tư của Trung Quốc vào quốc gia Đông Nam Á hiện đang giảm mạnh, sau một loạt các dự án cơ sở hạ tầng không thành công, trong bối cảnh lo ngại về các băng nhóm tội phạm nhắm vào công dân Trung Quốc và giảm số lượng khách du lịch.

NHỮNG CÂU CHUYỆN KHÁC NHAU

Kênh đào dài 180 km (112 miles) sẽ mở rộng đáng kể tuyến đường thủy hiện có và chuyển hướng nước từ đồng bằng sông Cửu Long trồng lúa mỏng manh đến Vịnh Thái Lan, cắt đứt vận chuyển Campuchia qua các cảng của Việt Nam.

Trong những tháng sau khi chính phủ Campuchia ký "thỏa thuận khung đầu tư" vào tháng 10 năm 2023 với Tập đoàn Cầu và Đường Trung Quốc (CRBC), một công ty xây dựng nhà nước, các quan chức Campuchia đã công khai về sự tham gia tài chính của Trung Quốc. Văn bản của thỏa thuận không được công khai.

Trong một cuộc phỏng vấn với Reuters vào tháng Năm, bộ trưởng phụ trách dự án, Phó Thủ tướng Sun Chanthol, cho biết CRBC sẽ phát triển kênh đào và "hoàn toàn" trang trải chi phí của nó, đổi lại nhận được sự nhượng bộ trong nhiều thập kỷ.

Nhưng tại lễ khởi công vào tháng 8, thủ tướng đã đặt cổ phần của CRBC trong dự án ở mức 49%, phần còn lại được bảo hiểm bởi các công ty Campuchia.

Cùng ngày, cha ông và nhà lãnh đạo hàng thập kỷ của Campuchia Hun Sen đã đăng một tuyên bố trên Facebook kêu gọi Nhật Bản đầu tư vào kênh đào.

Hãng thông tấn Tân Hoa Xã chính thức của Trung Quốc đã không đề cập đến bất kỳ sự tham gia nào của Trung Quốc trong báo cáo của họ về việc khởi công.

Vài ngày sau, một nhân viên truyền thông của Sun Chanthol nói với Reuters rằng quyền sở hữu phần kênh được phát triển cùng với CRBC vẫn "chưa được xác định".

Khi được hỏi về những khẳng định của Campuchia rằng CRBC sẽ sở hữu 49% cổ phần, một quan chức của công ty nói với Reuters vào giữa tháng 10 rằng những con số được lưu hành công khai là không dứt khoát. "Nó rất phức tạp," quan chức nói, nhưng không giải thích chi tiết.

CRBC và công ty mẹ của nó đã không trả lời các yêu cầu bình luận.

Một người trực tiếp tham gia vào các kế hoạch đầu tư nói với Reuters vào đầu tháng 11 rằng không có tiền Trung Quốc nào trên bàn ở giai đoạn đó, xác nhận tài khoản từ một quan chức khác.

Một nguồn tin từ một trong những nhà đầu tư Campuchia trong dự án cho biết sẽ không có gì ngạc nhiên nếu Trung Quốc hoàn toàn không đầu tư vào kênh đào.

Một quan chức thứ tư tóm tắt về vấn đề này cho biết Trung Quốc vào đầu năm nay đã chỉ trích riêng các quan chức Campuchia vì đã công bố tài trợ của Trung Quốc cho dự án chưa được quyết định.

Tất cả họ đều từ chối nêu tên vì tính nhạy cảm của vấn đề.

Hơn ba tháng sau khi khởi công, địa điểm của buổi lễ trên bờ sông Mekong đã bị bỏ hoang, một phóng viên của Reuters đã quan sát.

ĐẦU TƯ TRUNG QUỐC GIẢM

Sự suy sụp trên kênh đào xảy ra khi viện trợ phát triển chính thức của Trung Quốc cho Campuchia, bao gồm cả tài trợ cơ sở hạ tầng, đang giảm.

Khoản giải ngân của Trung Quốc cho Campuchia dự kiến sẽ giảm xuống còn 35 triệu đô la vào năm 2026 từ hơn 420 triệu đô la vào năm 2021. Không có khoản vay mới nào của Trung Quốc trong nửa đầu năm nay, giảm từ 567 triệu đô la vào năm 2022 và 302 triệu đô la vào năm ngoái, theo dữ liệu chính thức của Campuchia.

Grace Stanhope thuộc Viện Lowy, một viện nghiên cứu có trụ sở tại Sydney, cho biết tài trợ của Trung Quốc cho các dự án ở nước ngoài cũng đang giảm ở những nơi khác, nhưng ở Campuchia, tác động "có thể rất rõ rệt".

Trung Quốc vẫn đang xây dựng đường xá và cơ sở hạ tầng khác nhưng đã rút khỏi việc xây dựng sân bay Phnom Penh mới, nơi ban đầu họ đã cam kết 1,1 tỷ đô la.

Việc đó xảy ra khi một đường cao tốc do CRBC xây dựng kết nối Phnom Penh với thành phố ven biển Sihanoukville vẫn chưa được xử dụng bởi những người lái xe và tài xế xe tải Campuchia, những người thích con đường cũ đông đúc nhưng miễn phí để tránh phí, một phóng viên của Reuters quan sát, xác nhận các tài khoản từ nhiều quan chức có trụ sở tại Campuchia.

Một sân bay khác do Trung Quốc hậu thuẫn gần đây đã hoàn thành tại Siem Reap để phục vụ di sản thế giới của UNESCO là Angkor Wat "rất vắng vẻ “ Ou Virak, người đứng đầu Diễn đàn Tương lai của tổ chức cố vấn Campuchia cho biết, lưu ý rằng các nhà đầu tư có thể phải đối mặt với tổn thất.

Đầu tư tư nhân của Trung Quốc vẫn ở mức cao, nhưng nhiều nhà ngoại giao và chuyên gia tài chính có trụ sở tại Phnom Penh chỉ ra rằng dòng tiền lớn của các quỹ không chính thức của Trung Quốc dành cho ngành cờ bạc và lĩnh vực bất động sản đã cạn kiệt.

Du lịch Trung Quốc, từng là nguồn thu nhập chính của Campuchia, cũng đã phải vật lộn để phục hồi sau đại dịch COVID.

Điều đó trùng hợp với một chiến dịch kéo dài của Trung Quốc cảnh báo khách du lịch về những rủi ro liên quan đến ngành công nghiệp lừa đảo trực tuyến ở Campuchia.

Khi mối quan hệ giữa Trung Quốc và Campuchia phát triển, số phận của dự án kênh đào và tính bền vững của nó vẫn chưa chắc chắn.

Brian Eyler, một chuyên gia về khu vực Mekong tại trung tâm nghiên cứu Stimson Center có trụ sở tại Hoa Kỳ cho biết: "Với rất nhiều điều chưa biết, tôi không có gì ngạc nhiên khi các nhà đầu tư đang trở nên lạnh lùng với dự án này và vẫn chưa xuất hiện với số tiền của họ trong tay".

Từ FB Henry Quang Vu