Vụ bắt Mạnh Vãn Chu cho thấy tranh chấp thương mại Mỹ-Tàu đang leo thang

Mạnh Vãn Chu sẽ bị dẫn độ đến New York. Hoa Kỳ chưa nói rõ cáo trạng đối với bà Chu, người đang giữ chức giám đốc tài chánh của Huawei.

HOA THỊNH ĐỐN - Vào ngày thứ Bảy, 1/12, khi Tổng Thống Donald Trump và Chủ tịch Trung Cộng Tập Cận Bình đạt thỏa thuận “đình chiến” thương mại trong cuộc họp diễn ra ở thủ đô Buenos Aires của Argentina, thì cách đó 7,000 dặm, nhà chức trách Canada thực hiện một vụ bắt giữ mà giờ đây đang có khả năng khiến cuộc xung đột giữa Hoa Kỳ và Trung Cộng trở nên tệ hơn.

Vụ bắt bà Wanzhou Meng (hay Mạnh Vãn Chu), Giám Đốc Tài Chính (CFO) kiêm Phó Chủ Tịch tập đoàn công nghệ Huawei. Vụ bắt giữ bà Meng diễn ra theo đề nghị của Mỹ nhằm phục vụ cho công tác điều tra của Bộ Tư Pháp Hoa Kỳ về nghi vấn Huawei vi phạm lệnh trừng phạt của Hoa Thịnh Đốn đối với Iran. Hiện Mỹ đang tìm cách dẫn độ bà Meng từ Canada về Mỹ.

Trung Quốc đã chỉ trích cả hai Mỹ và Canada, yêu cầu hai nước ngay lập tức trả tự do cho bà Meng.
Việc nữ doanh nhân này bị bắt gây chấn động trước hết bởi vị trí của chính bà và tập đoàn Huawei. Không chỉ là một trong những lãnh đạo cấp cao nhất của Huawei, bà Meng còn là con gái của nhà sáng lập tập đoàn, ông Nhiệm Chính Phi. Huawei là công ty đi đầu trong nỗ lực của Trung Quốc nhằm đạt tới khả năng tự chủ về các công nghệ mang tính chiến lược.

Mỹ vốn thường xuyên đề nghị các nước đồng minh dẫn độ tội phạm như các trùm ma túy, các tay buôn vũ khí khét tiếng, và các phần tử phạm tội nguy hiểm khác. Tuy nhiên, việc bắt giữ một doanh gia Trung Quốc như bà Meng là hiếm, thậm chí chưa từng có tiền lệ.

“Thời điểm và cách thức hành động trong vụ này cũng gây sốc,” ông Andrew Gilholm, người phụ trách khu vực Bắc Á thuộc công ty tư vấn chính trị Control Risks Group, nói với báo kinh tế Bloomberg. “Không phải lúc nào chúng tôi cũng phải dùng câu OMG (Trời ơi!) trong cuộc thảo luận nội bộ qua đường email như lần này.”

Hiện chưa rõ ông Trump có vai trò như thế nào trong vụ bắt bà Meng, hay liệu ông có can thiệp vào vụ việc này hay không. Trong mấy ngày qua, tổng thống Mỹ có vẻ bận rộn với việc thuyết phục thế giới rằng Trung Cộng đã đồng ý có những nhượng bộ lớn với Hoa Kỳ, bao gồm xóa, giảm thuế đối với xe hơi nhập cảng từ Hoa Kỳ và ngay lập tức tăng mua hàng hóa Hoa Kỳ.

Theo một số nhà phân tích, nhiều khả năng vụ bắt giữ bà Meng không liên quan gì đến cuộc đàm phán thương mại Mỹ-Trung, và thay vào đó là một phần trong nỗ lực của Mỹ nhằm tăng cường xử lý các công ty Trung Quốc mà Hoa Thịnh Đốn cho là có hành vi gián điệp kinh tế và vi phạm lệnh cấm vận các quốc gia khác. Hồi tháng 10, Mỹ cho biết Bỉ đã dẫn độ một quan chức tình báo Trung Cộng bị cáo buộc đánh cắp bí mật thương mại của các công ty Mỹ - một vụ việc cũng chưa từng có tiền lệ.

Nhưng dù sao chăng nữa, Trung Cộng sẽ xem vụ bắt giữ bà Meng như một bước leo thang quan trọng trong xung đột thương mại Mỹ-Trung, mâu thuẫn đang có nguy cơ đẩy hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vào một cuộc chiến tranh lạnh kinh tế. Trong đàm phán thương mại với Trung Quốc, ông Trump nhất quyết đòi Bắc Kinh phải dừng các biện pháp hỗ trợ của chính phủ dành cho những ngành chiến lược như trí tuệ nhân tạo (AI) và người máy (robot) - hai lãnh vực mà Huawei đang đặt nhiều tham vọng, đồng thời là trọng tâm trong chiến lược công nghệ mang tên “Made in China 2025” của ông Tập.

“Chắc chắn sự việc này sẽ phức tạp hóa cuộc đàm phán thương mại Mỹ-Trung. Bắc Kinh có thể cho rằng vụ bắt người này được thực hiện để gia tăng áp lực đối với họ trong thời hạn 90 ngày” của thỏa thuận “đình chiến” thương mại, ông Dennis Wilder, cựu chuyên gia của Cơ Qua Tình Báo CIA về Trung Quốc, nhận xét.
“Vụ bắt giữ này đang gửi đi một tín hiệu rằng đã có một cuộc chơi mới. Mỹ đang tìm cách ngăn hoạt động gián điệp của Trung Quốc và muốn nói rõ rằng sẽ có hậu quả thực sự,” ông Wilder nói với Bloomberg.

Trong số các công ty của Trung Quốc hiện nay, có lẽ Huawei là “hiện thân” rõ ràng nhất của nguy cơ thương mại mà nước này đặt ra đối với Mỹ. Huawei đã vượt qua đối thủ Mỹ Apple về doanh số điện thoại thông minh (smartphone) và tuyên bố thẳng mục tiêu vượt qua đối thủ Nam Hàn Samsung, trong khi đặt ra mục tiêu doanh thu kỷ lục $102.2 tỷ Mỹ kim trong năm nay, lớn hơn cả doanh thu của hãng chế tạo máy bay Boeing của Mỹ.

Ngoài ra, Huawei đang chạy đua mạnh mẽ để giành vị thế đi đầu trong lãnh vực mạng không dây thế hệ thứ 5 (5G) và cạnh tranh với một số công ty sản xuất con chip vào hàng lớn nhất của Hoa Kỳ.

Sự cạnh tranh quyết liệu của Huawei là một phần lý do vì sao chính quyền ông Trump đưa cái tên Huawei vào lý do chặn vụ sáp nhập giữa hai hãng chip Qualcomm và Broadcom. Hoa Thịnh Đốn nói rằng vụ sáp nhập này sẽ giúp Trung Quốc, cụ thể hơn là Huawei, chiếm lấy vị thế hàng đầu về 5G.

Kể từ đó, Huawei đã bị cấm bán thiết bị 5G ở Úc và Tân Tây Lan, bị mất một hợp đồng ở Nam Hàn, và đối phó với sự cạnh tranh của Mỹ ngay cả ở Papua New Guinea.

Hành động mới nhất của Mỹ đối với Huawei thậm chí còn có ý nghĩa quan trọng hơn. Dù đã có những bước tiến trong việc chế tạo con chip riêng, Huawei vẫn phụ thuộc vào thiết bị của Mỹ để sản xuất thiết bị mạng viễn thông và smartphone.

Đối thủ đồng hương của Huawei là ZTE đã gần như sụp đổ khi bị Mỹ trừng phạt bằng cách cấm các công ty Mỹ cung cấp thiết bị và công nghệ, với lý do ZTE vi phạm lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Iran. Sau đó, ZTE đã được ông Trump dỡ trừng phạt theo đề nghị của ông Tập.

Vụ ZTE cho Trung Quốc thấy rằng nước này cần phải xóa bỏ sự phụ thuộc vào Mỹ trong những công nghệ quan trọng như chất bán dẫn và hạ tầng mạng - theo ông Graham Webster, chuyên gia thuộc tổ chức nghiên cứu New America có trụ sở ở Washington.

“Điều làm cho Huawei trở nên quan trọng là công ty này đi đầu trong việc phát triển những công nghệ giúp Trung Quốc giảm bớt sự phụ thuộc vào các nhà cung cấp Mỹ và Âu Châu,” ông Webster nói. “Đánh vào Huawei bằng cách tìm cách dẫn độ một giám đốc cao cấp của Huawei là một quyết định lớn của chính phủ Hoa Kỳ.”

Các chỉ số tương lai của chứng khoán Mỹ sụt giảm sau khi có tin bà Meng bị bắt. Các nhà giao dịch cho rằng thị trường có thể đang lo ngại vụ việc này sẽ thổi bùng căng thẳng giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Nghị Sĩ Dân Chủ Chris Van Hollen nói rằng Huawei và ZTE “là hai mặt của cùng một đồng xu, các công ty viễn thông Trung Quốc đặt ra rủi ro căn bản đối với an ninh quốc gia Mỹ.”

Nhà chức trách Mỹ vào năm 2016 bắt đầu bày tỏ lo ngại Huawei và một số nhà cung cấp khác có thể lắp đặt “cửa sau” trong thiết bị để có thể theo dõi người dùng ở Mỹ. Huawei bác bỏ những cáo buộc này.
Tuy vậy, Bộ Quốc Phòng Mỹ đã ra lệnh ngưng cung cấp thiết bị Huawei tại các căn cứ quân sự Mỹ với lý do an ninh. Best Buy, một trong những nhà bán lẻ hàng điện tử lớn nhất ở Mỹ, cũng đã dừng bán sản phẩm Huawei.
Tuần trước, tờ Wall Street Journal nói rằng Mỹ đang đề nghị các đồng minh chủ chốt, gồm Đức, Ý và Nhật, thuyết phục các công ty trong nước tránh sử dụng thiết bị Huawei.