Người Việt Khắp Nơi

Thi sĩ Tô Thùy Yên đã "về như hạt sương trên cỏ" (1938-2019)

Wednesday, 22/05/2019 - 08:27:58

"Ba năm tù chỉ vì một bài thơ và mười năm tù chỉ vì là sĩ quan của phe thất trận. Vậy mà đám ‘sử da’ VC nói là không có trả thù miền Nam. Tôi cảm thấy sự trầm tĩnh nhưng khinh bỉ của Tô Thùy Yên đối với những kẻ dã man.”

Nhà thơ Tô Thùy Yên (PNH Facebook)

 

“Cách đây đúng hai năm có dịp gặp nhà thơ Tô Thùy Yên khi đọc thơ ở Yale. Sự ra đi của ông là một mất dấu của văn chương miền Nam. Rồi sẽ không còn ai nữa trong mươi năm tới. Nỗi buồn này vì vậy, nhiều hơn là nỗi buồn về một nhà thơ lớn tuổi vừa qua đời.” Nhà thơ Phan Nhiên Hạo thuộc một thế hệ trẻ hơn đã viết trên Facebook sáng thứ Tư, sau khi hay tin thi sĩ Tô Thùy Yên đã giã từ trần thế vào đêm thứ Ba, 21 tháng 5, 2019 tại Houston, Texas, hưởng thọ 81 tuổi.

Từ Houston, gia đình cho biết nhà thơ Tô Thùy Yên đã từ trần vào lúc 9:15 giờ đêm.

Ông là tác giả của bài thơ nổi tiếng “Chiều Trên Phá Tam Giang,” được nhạc sĩ Trần Thiện Thanh phổ nhạc trước đây. Thi sĩ họ Tô này có là Đinh Thành Tiên, sinh năm 1938 tại Gò Vấp, Gia Định. Ông sáng tác từ cuối thập niên 1950, đi lính từ 1964 đến 1975, bị chế độ Cộng Sản giam trong tù 13 năm vì là sĩ quan trong quân đội Việt Nam Cộng Hòa và vì tội làm thơ. Ông đến Hoa Kỳ tị nạn từ năm 1993.

Vào năm 2017, nhân dịp 30 Tháng Tư lần thứ 42, theo lời mời của trường Đại Học Yale, dù sức khỏe yếu kém, Tô Thùy Yên đã cố gắng đến tham dự và đọc thơ cùng với một số nhà thơ khác như Đinh Linh, Phan Nhiên Hạo, và Chân Phương.



Phan Nhiên Hạo và Tô Thùy Yên tháng 4, 2017. (Phan Nhien Hao Facebook)


Trên Facebook, nhà thơ Phan Nhiên Hạo từng viết về Tô Thùy Yên nhân dịp họ gặp nhau tại đại học Yale vào năm 2017:

“Mừng còn có dịp gặp nhà thơ Tô Thùy Yên, một trong những tên tuổi lớn nhất của thơ miền Nam. Buổi đọc thơ ở Đại Học Yale ngày 25/4/2017 diễn ra lúc 8 giờ tối nhưng mới khoảng 5 giờ chiều tôi và Đinh Linh đã ngà ngà rồi. Không gì vui bằng những người văn nghệ quý trọng nhau tụ họp.

“Nhà thơ Chân Phương từ Boston cũng lái xe xuống chơi. Nhà thơ Tô Thùy Yên nói giọng Nam Bộ rặc, thân ái và cởi mở. Bài viết dưới đây của Đinh Linh nói về buổi đọc thơ và văn chương miền Nam. Nhà thơ Tô Thùy Yên đi cải tạo 10 năm vì là thiếu tá.

“Ra tù, ông viết một bài thơ, chép cho một ông phê bình già mang sang Pháp đọc chơi, một ông phê bình trẻ (lúc đó) trích dẫn bài thơ của Tô Thùy Yên trong bài viết của ông ta. Công an lần ra, bắt Tô Thùy Yên ở tù thêm ba năm. Ba năm tù chỉ vì một bài thơ và mười năm tù chỉ vì là sĩ quan của phe thất trận. Vậy mà đám ‘sử da’ VC nói là không có trả thù miền Nam. Tôi cảm thấy sự trầm tĩnh nhưng khinh bỉ của Tô Thùy Yên đối với những kẻ dã man.”




Trong khi đó, nhà văn Trần Doãn Nho nhận xét về thơ của thi sĩ Tô Thùy Yên:

“Thơ Tô Thùy Yên có rất nhiều khái niệm hoặc hình tượng triết lý - lời thơ đôi khi bí hiểm, khó hiểu - thì đồng thời lại không thiếu những hình ảnh hiện thực, có thể nói còn hiện thực hơn cả những nhà thơ hiện thực nhất.”

Ông bắt đầu có thơ đăng trên báo Đời Mới (thập niên 1950) trước khi xuất hiện và nổi tiếng trên tạp chí Sáng Tạo. Tô Thùy Yên, Mai Thảo, Thanh Tâm Tuyền, cùng với các họa sĩ Duy Thanh, Ngọc Dũng là những người nòng cốt của nhóm Sáng tạo, một nhóm sáng tác đã từng được biết đến với phong trào khai sinh "Thơ Tự Do" trên văn đàn Miền Nam vào thập niên 1960. Ông là người miền Nam duy nhất trong nhóm Sáng tạo.

Cuối năm 1963 ông nhập ngũ, phục vụ ngành chiến tranh chính trị. Chức vụ cuối cùng là thiếu tá, trưởng phòng Tâm Lý Chiến. Cũng vì chức vụ này mà sau ngày 30 tháng 4, 1975, ông bị nhà cầm quyền CSVN cầm tù ba lần, tổng cộng gần 13 năm. Cuối năm 1993 cùng gia đình sang Hoa Kỳ theo hồ sơ tù nhân chính trị, định cư ở Houston, tiểu bang Texas.

 Tác phẩm đã ấn hành: Thơ tuyển (xuất bản ở Đức năm 1994; Minnesota, Hoa Kỳ, 1995); Thắp Tạ (An Tiêm, Houston, Hoa Kỳ, 2004).

Nhà phê bình văn học Thụy Khuê trong bài viết “Tô Thùy Yên, thời gian, tồn tại, cô đơn và đá” ghi nhận về nhà thơ Tô Thùy Yên:

"Đi từ những nghiệm sinh về sự tồn tại và thời gian, rất Heidegger ấy, thơ Tô Thùy Yên đớn đau và sâu sắc, ông tạo ra một mẫu cô đơn hành giả, có khả năng đi ngược thời gian, suốt đời tìm lại chính mình, đằng vân trong một vũ trụ đau thương, ô nhiễm những lừa lọc, tội tù và chết chóc...

“Ở Tô Thùy Yên, còn một con người nữa trong đó chất hành giả, ý niệm quân tử và hào hùng nhào nặn thành một tâm hồn ‘tráng sĩ’ hiện đại. Hình ảnh này rất được quần chúng (di tản) ngưỡng mộ. Giọng thơ quan hoài, biên tái, mang hào khí của người (anh hùng) bại trận, bất khuất. Coi nhẹ tù đầy. Xem thường gian khổ. Kể chuyện mười năm lao cải nhẹ như lông.

“Bài Ta Về được phổ biến ngay khi Tô Thùy Yên còn ở trong nước như một bài ca ngất ngưởng của người tù cải tạo, cao ngạo trở về...”

Bài Ta Về được ông sáng tác năm 1985 khi còn ở Việt Nam, về sau in trong tập “Thơ Tuyển” ấn hành năm 1995 ở hải ngoại. Ta Về làm theo thể thơ 7 chữ, dài tổng cộng 126 câu thơ, như sau:

Ta Về

Tiếng biển lời rừng nao nức giục

Ta về cho kịp độ xuân sang.

 

Ta về – một bóng trên đường lớn.

Thơ chẳng ai đề vạt áo phai…

Sao vẫn nghe đau mềm phế phủ?

Mười năm, đá cũng ngậm ngùi thay.

 

Vĩnh biệt ta-mười-năm chết dấp

Chốn rừng thiêng ỉm tiếng nghìn thu.

Mười năm, mặt xạm soi khe nước,

Ta hóa thân thành vượn cổ sơ.

 

Ta về qua những truông cùng phá,

Nếp trán nhăn đùa ngọn gió may.

Ta ngẩn ngơ trông trời đất cũ,

Nghe tàn cát bụi tháng năm bay.

 

Chỉ có thế. Trời câm đất nín.

Đời im lìm đóng váng xanh xao.

Mười năm, thế giới già trông thấy.

Đất bạc màu đi, đất bạc màu…

 

Ta về như bóng chim qua trễ

Cho vội vàng thêm gió cuối mùa.

Ai đứng trông vời mây nước đó,

Ngàn năm râu tóc bạc phơ phơ.

 

Một đời được mấy điều mong ước?

Núi lở sông bồi đã lắm khi…

Lịch sử ngơi đi nhiều tiếng động,

Mười năm, cổ lục đã ai ghi?

 

Ta về cúi mái đầu sương điểm,

Nghe nặng từ tâm lượng đất trời.

Cám ơn hoa đã vì ta nở.

Thế giới vui từ mỗi lẻ loi.

 

Tưởng tượng nhà nhà đang mở cửa,

Làng ta, ngựa đá đã qua sông,

Người đi như cá theo con nước,

Trống ngũ liên nôn nả gióng mừng.

 

Ta về như lá rơi về cội.

Bếp lửa nhân quần ấm tối nay.

Chút rượu hồng đây, xin rưới xuống,

Giải oan cho cuộc biển dâu này.

 

Ta khóc tạ ơn đời máu chảy

Ruột mềm như đá dưới chân ta.

Mười năm chớp bể mưa nguồn đó,

Người thức nghe buồn tận cõi xa.

 

Ta về như hạt sương trên cỏ

Kết tụ sầu nhân thế chuyển dời.

Bé bỏng cũng thì sinh, dị, diệt.

Tội tình chi lắm nữa, người ơi!

 

Quán dốc hơi thu lùa nỗi nhớ.

Mười năm, người tỏ mặt nhau đây.

Nước non ngàn dặm, bèo mây hỡi,

Đành uống lưng thôi bát nước mời.

 

Ta về như sợi tơ trời trắng

Chấp chới trôi buồn với nắng hanh.

Ai gọi ai đi ngoài quãng vắng?

Phải, ôi vàng đá nhắn quan san?

 

Lời thề truyền kiếp còn mang nặng

Nên mắc tình đời cởi chẳng ra.

Ta nhớ người xa ngoài nỗi nhớ.

Mười năm, ta vẫn cứ là ta.

 

Ta về như tứ thơ xiêu tán

Trong cõi hoang đường trắng lãng quên.

Nhà cũ, mừng còn nguyên mái, vách.

Nhện giăng, khói ám, mối xông nền.

 

Mọi thứ không còn ngăn nắp cũ.

Nhà thương khó quá, sống thờ ơ.

Giậu nghiêng, cổng đổ, thềm um cỏ.

Khách cũ không còn, khách mới thưa…

 

Ta về khai giải bùa thiêng yểm.

Thức dậy đi nào, gỗ đá ơi!

Hãy kể lại mười năm mộng dữ.

Một lần kể lại để rồi thôi.

 

Chiều nay, ta sẽ đi thơ thẩn,

Thăm hỏi từng cây những nỗi nhà.

Hoa bưởi, hoa tầm xuân có nở?

Mười năm, cây có nhớ người xa?

 

Ta về như đứa con phung phá

Khánh kiệt đời trong cuộc biển dâu.

Mười năm, con đã già như vậy.

Huống mẹ cha, đèn sắp cạn dầu…

 

Con gẫm lại đời con thất bát,

Hứa trăm điều, một chẳng làm nên.

Đời qua, lớp lớp tàn hư huyễn.

Hạt lệ sương thầm khóc biến thiên.

 

Ta về như tiếng kêu đồng vọng.

Rau mác lên bờ đã trổ bông.

Cho dẫu ngàn năm, em vẫn đứng

Chờ anh như biển vẫn chờ sông.

 

Ta gọi thời gian sau cánh cửa.

Nỗi mừng ràn rụa mắt ai sâu.

Ta nghe như máu ân tình chảy

Từ kiếp xưa nào tưởng lạc nhau.

 

Ta về dẫu phải đi chân đất

Khắp thế gian này để gặp em.

Đau khổ riêng gì nơi gió cát…

Hè nhà, bụi chuối thức thâu đêm.

 

Cây bưởi xưa còn nhớ trăng hoa.

Đêm chưa khuya lắm, hỡi trăng tà!

Tình xưa như tuổi già không ngủ,

Bước chạm khua từng nỗi xót xa.

 

Ta về như giấc mơ thần bí

Tuổi nhỏ đi tìm những tối vui.

Trăng sáng lưu hồn ta vết phỏng.

Trọn đời, nỗi nhớ sáng không nguôi.

 

Bé ơn, này những vui buồn cũ,

Hãy sống, đương đầu với lãng quên.

Con dế vẫn là con dế ấy,

Hát rong bờ cỏ, giọng thân quen.

 

Ta về như nước tào khê chảy.

Tinh đẩu mười năm luống nhạt mờ.

Thân thích những ai giờ đã khuất?

Cõi đời nghe trống trải hơn xưa.

 

Người chết đưa ta cùng xuống mộ.

Đêm buồn, ai nữa đứng bờ ao?

Khóc người, ta khóc ta rơi rụng.

Tuổi hạc, ôi ngày một một hao.

 

Ta về như bóng ma hờn tủi

Lục lại thời gian, kiếm chính mình.

Ta nhặt mà thương từng phế liệu

Như từng hài cốt sắp vô danh.

 

Ngồi đây, nền cũ nhà hương hỏa,

Đọc lại bài thơ buổi thiếu thời.

Ai đó trong hồn ta thổn thức?

Vầng trăng còn tiếc cuộc rong chơi.

 

Ta về như hạc vàng thương nhớ

Một thuở trần gian bay lướt qua.

Ta tiếc đời ta sao hữu hạn,

Đành không trải hết được lòng ta.

(7-1985)



Cheers, một lần cuối. Tô Thùy Yên, Chân Phương, Đinh Linh (Phan Nhien Hao Facebook)
















Viết bình luận đầu tiên

MỚI CẬP NHẬT