Thâu hoạch và tận dụng vàng đen

Vàng đen (phân xanh, compost) là sản phẩm rất được nhà vườn quí trọng. Nó lại là thứ mà chúng ta có thể tự chế ra được. Sau một thời gian miệt mài, chúng ta có thể ăn mừng thành tựu khi “đất” trong thùng biến thành màu nâu đen, khô ráo, nắm vào rời ra dễ dàng, không còn thấy cây lá lổn nhổn trong đó. Và điều thú vị nhất là cái mùi: Mặc dầu xuất thân là rác, có lúc đã bốc mùi hôi thối, thế nhưng vàng đen bây giờ lại có mùi đất thơm dìu dịu, rất là hấp dẫn đối với những cánh mũi nhà vườn. Nhưng nếu gặp những dấu hiệu sau đây thì phải biết rằng vàng đen chưa sẵn sàng ra lò:
- Còn nhìn thấy và phân biệt được những thành phần nguyên thủy, như cọng rau, chiếc lá, vỏ chuối….
- Đất còn ấm nóng, cho thấy tiến trình phân hủy chưa kết thúc
- Còn vón lại thành từng cục lớn

Bởi vì thời gian chế luyện không cố định, nên đánh giá thành phẩm hoàn toàn dựa vào nhận xét của đôi mắt nhà vườn thời gian lâu mau – có thể chừng ba, bốn tháng hoặc một năm, thậm chí năm rưỡi, hai năm - lệ thuộc nhiều yếu tố… tóm lại trong những điều căn bản sau đây:
1- Tận dụng: Tất cả mọi phế phẩm của nhà bếp như cọng rau, vỏ trái cây, quả thối … (trừ thịt, cá, và các thứ chiên xào….) và cỏ lá trong vườn.
2- Cắt nhỏ: Cần phải cắt nhỏ mọi thứ, và nếu có thể được, xay nhuyễn trước khi bỏ vào thùng
3- Phân loại: Phế phẩm được mang vào chế biến, dù hầm bà lằng nhưng không ra ngoài hai thành phần sau đây:
* Nitrogen (chiếm 1 phần 3 tổng lượng): Bao gồm những thứ “rác xanh” (như rau tươi, trái cây….).
* Carbon (chiếm 2/3 tổng lượng còn lại): Bao gồm những thứ rác nâu (như lá khô, cỏ khô, giấy, bìa carton), số lượng phải gấp đôi rác xanh.
4- Trộn đảo: Để thâu ngắn thời gian phân hủy, cần trộn đảo các thành phần phế phẩm, ít nhất mỗi tuần 1 lần. Càng siêng trộn đảo càng chóng thành công.
Bây giờ, giả sử như công tác đã hoàn tất, và bốn tháng “cưu mang” đã qua, hôm nay là ngày thâu hoạch: Chúng ta sẽ có một thứ “vàng đen” dìu dịu mùi thơm, rất bổ dưỡng cho đất trồng, không sợ làm xót cây hoặc ô nhiễm nước. Ngoài chất bổ dưỡng, vàng đen còn tạo ra một môi trường thích hợp để cây phát triển, chẳng hạn:
- Làm cho đất xốp, giúp đất giữ được dưỡng chất, nước và không khí cho rễ cây
- Thích hợp cho giun trùng và các loài vi sinh “phúc thần” phát triển trong đất, làm cho đất tốt hơn,
- Tạo sự cân bằng giữa phèn (Acid) và kiềm (Base) trong đất, bảo vệ cây chống lại bệnh tật. Sự cân bằng thể hiện qua số đo pH từ 6 tới 7. Số đo cao hơn cho biết đất có nhiều chất kiềm, thấp hơn khi đất có nhiều acid, cả hai thái cực đều là không tốt cho cây. Với vàng đen, chúng ta có thể yên trí rằng pH trong đất sẽ được duy trì ở độ cân bằng từ 6 tới 7.

Tận dụng vàng đen

Với bất kể loại đất gì, dù là đất cát, đất sét, hoặc đất đã tốt sẵn, vàng đen cũng có thể làm cho tốt thêm lên được. Rõ ràng chúng ta đang có trong tay một thứ phân rất tốt, 100% hữu cơ, dùng ít đã đủ tốt, mà có nhiều để xài cũng không sợ quá tay, gây “sốc” như khi tưới phân hóa học. Chỉ có một điều cần để ý là: Đừng nên dùng ngay sau khi mới thâu hoạch. Nên rải nó trên mặt đất vườn, hoặc hòa trộn chung với đất vườn rồi để cho “ngấu” chừng một tháng trước khi gieo trồng. Cụ thể, vàng đen có thể được sử dụng trong những trường hợp sau đây:
1. Ươm hạt: Trộn 1 phần vàng đen với 3 phần đất thường, đổ vào bình ươm, cách miệng chừng 1 inch (2.5 cm). Rồi gieo hạt vào bình.
2. Cấy cây non: Trộn 1 phần vàng đen với 2 phần đất thường, đổ vào chậu, rồi cấy cây non mới trổ rễ vào.
3. Cây trong chậu: Với những cây nuôi trồng ổn định trong chậu, có thể rải vàng đen như phân bón trên mặt chậu. Nếu không đủ chỗ, có thể cạy ra một chút đất rồi thay vàng đen vào đó.
4. Rải trên mặt đất vườn, bồn cỏ, quanh rễ cây đã lớn… rồi tưới nước để đưa dưỡng chất thấm xuống đất để nuôi cây.
5. Dùng trong vườn nâng (raised bed): Rải trên mặt vườn nâng, dầy mỏng tùy thích, có nhiều rải nhiều thì càng tốt.
Vàng đen quả thật xứng đáng với cái tên. Trong tất cả các ích lợi nó mang lại, Hằng thích nhất cái khả năng cân bằng độ pH của vàng đen. Độ cân bằng pH này rất quan trọng, không phải chỉ tốt cho đất mà còn cho cả con người. Cô giáo em bảo, nếu cơ thể chúng ta có nhiều kiềm, với độ pH cao hơn 7, da mặt mình sẽ khô, có vẩy, dễ phát triển nếp nhăn, chóng già. Còn cơ thể quá nhiều acid (độ pH dưới 5.5) da mặt sẽ nổi mụn, mẩn đỏ, hoặc viêm da. Làm sao áp dụng mẹo vặt này vào việc làm đẹp đây ta? Chả lẽ lại xúi nhau xơi …. vàng đen để làm đẹp da mặt? Chắc chả ai dại vậy đâu nhỉ?
Vuhang231@yahoo.com