Đời Sống Việt

Thành phố lý tưởng ở Indiana

Anvi Hoàng/Viễn Đông Wednesday, 25/04/2012 - 09:32:58

Năm 1824 vì nhận thấy Harmony nằm quá xa các trung tâm mua bán ở miền Đông cũng như các cộng đồng văn hóa Đức khác, vì dịch sốt rét đe dọa, vì rắc rối với láng giềng, Cha Rapp quyết định bán toàn bộ Harmony để quay trở lại Pennsylvania.

Anvi Hoàng/Viễn Đông

Khái niệm “lý tưởng” (utopia) là cám dỗ muôn đời của con người. Mỹ ngày xưa là mảnh đất hứa mới, do đó nhiều người nước ngoài đến đây tìm tự do và để lập nên xã hội lý tưởng theo ý mình. New Harmony ở Indiana ra đời trong hoàn cảnh đó.

Cộng đồng lý tưởng thứ nhất: Harmony
Năm 1804, Cha đạo George Rapp dẫn một nhóm người biệt giáo Lutheran Đức của Hội Hài Hòa (Harmony Society) di tản từ Wurttemburg (Đức) sang Harmony ở Pennsylvania (Mỹ). Họ được xem là những người Harmonist. Sau 10 năm, vì tin rằng Đấng Cứu Thế sắp sửa giáng trần lần thứ hai, Cha Rapp mua một miếng đất rộng hơn 20 ngàn mẫu bên bờ sông Wabash ở Indiana và cùng 800 người đến đây định cư vào năm 1814 chờ ngày Phán Xét.
Tại đây, các thành viên Harmonist sống theo nguyên tắc Thiên Chúa Giáo nghiêm ngặt, sửa mình cẩn thận trong mọi sinh hoạt hàng ngày để hoàn thiện bản thân. Do đó, cộng đồng mới ở Indiana mà họ gọi là Harmony là một cộng đồng rất trật tự và làm việc cần cù. Trong vòng mười năm họ xây hơn 180 căn nhà gỗ và gạch, cải tạo vùng đất hoang sơ thành một cộng đồng trù phú. Những người Harmonist sống hoàn toàn tự túc. Không những thế, sản phẩm họ làm ra được bán tận New Orleans, Pittsburg, và cả nước ngoài tới Quần Đảo Anh, Hà Lan, Thụy Sĩ, và Đức.
Năm 1824 vì nhận thấy Harmony nằm quá xa các trung tâm mua bán ở miền Đông cũng như các cộng đồng văn hóa Đức khác, vì dịch sốt rét đe dọa, vì rắc rối với láng giềng, Cha Rapp quyết định bán toàn bộ Harmony để quay trở lại Pennsylvania.


Nhà gỗ kiểu thế kỷ 19 - ảnh: Anvi Hoàng/Viễn Đông

Cộng đồng lý tưởng thứ hai: New Harmony
Người mua là Robert Owen, chủ của một xưởng dệt ở Scotland, giàu có và có tinh thần cải tiến xã hội. Ông tin rằng tính cách con người do môi trường tạo ra. Nếu kiểm soát môi trường để xây dựng tính cách hoàn hảo thì sẽ có được xã hội lý tưởng. Do đó Owen mua lại Harmony, đổi tên thành New Harmony và lập ra cộng đồng lý tưởng dựa trên nguyên tắc giáo dục và bình đẳng xã hội, được xem là cộng đồng “xã hội chủ nghĩa” đầu tiên (socialist commune) xây dựng trên nguyên tắc đạo đức duy vật.
Từ năm 1825, nhiều nhà giáo dục và khoa học nổi tiếng trên thế giới của đầu thế kỷ 19 đến quy tụ ở New Harmony để nghiên cứu và tranh luận. Owen tiến hành nhiều thử nghiệm về bình đẳng xã hội trong cộng đồng. Ví dụ cư dân New Harmony không dùng tiền mà dùng “tem phiếu thời gian” (time money). Tiền ở đây có giá trị bằng khoản thời gian họ bỏ ra trong lao động. Họ dùng “tem phiếu thời gian” để đổi những món hàng họ cần có giá trị bằng số giờ lao động tương đương. Owen cũng là người khởi xướng việc xây nhà trẻ đầu tiên ở Mỹ; lập trường dạy nghề đầu tiên ở Mỹ, nhấn mạnh vấn đề dạy nghề và đào tạo nhân cách thay vì là học gạo; và hệ thống trường công đầu tiên ở Mỹ.


Nhà xưa dân đang ở - ảnh: Anvi Hoàng/Viễn Đông

Thế nhưng chỉ sau 2 năm đến 1827, cộng đồng bình đẳng của Owen đã tan rã vì những xích mích cá nhân, vì sự thiếu bình đẳng trong lao động và nông nghiệp. Mặc dù Owen nhấn mạnh bình đẳng nam nữ, vậy mà con gái trong cộng đồng chỉ được học nữ công gia chánh và hầu như không tham gia vào việc chính trị ở New Harmony. Nhiều người cũng tin rằng vì Owen không có niềm tin tôn giáo nên cộng đồng của ông không có được sự đoàn kết để tồn tại lâu dài.
Tuy thí nghiệm về cộng đồng lý tưởng của Owen thất bại nhưng ông đã để lại ảnh hưởng đối với vấn đề lý thuyết và thực hành trong khoa học và giáo dục ở Mỹ.

New Harmony ngày nay
Năm 1937, chính phủ tiểu bang Indiana lập ra Ban Tưởng Niệm New Harmony để bảo tồn lịch sử của cộng đồng này. Ngày nay New Harmony vẫn là một thành phố nhỏ với rất ít dân cư. Các căn nhà lịch sử ở New Harmony nằm rải rác và xen kẽ giữa các nhà dân, một số là nhà ở của dân, một số là nhà bảo tàng, một số khác đang được dùng làm khách sạn, nhà hàng.
Khách đến New Harmony có thể thưởng thức sự yên tĩnh và các tác phẩm nghệ thuật đó đây trên đường. Dễ thấy nhất có lẽ là Trung Tâm Đón Khách, còn gọi là Antheneum, là một tòa nhà trắng toát nhiều góc cạnh, rất hiện đại và đầy sức quyến rũ, do kiến trúc sư nổi tiếng Richard Meier thiết kế. Toà nhà này đã nhận được nhiều giải thưởng lớn về thiết kế, và có nhiều hoạt động về văn hóa quanh năm.


Trung Tâm Đón Khách, hay Antheneum - ảnh: Anvi Hoàng/Viễn Đông


Kiến trúc góc cạnh của Antheneum - ảnh: Anvi Hoàng/Viễn Đông

Ra khỏi Trung Tâm Đón Khách, thả bộ dọc con đường nhỏ, khách sẽ thấy ngay những căn nhà gỗ kiểu xưa được xây dựng lại làm viện bảo tàng ngoài trời, và các vườn hoa tĩnh mịch với nhiều thiết kế đặc biệt bên trong.


Nhà Thờ Không Mái (Roofless Church) nhìn từ Antheneum - ảnh: Anvi Hoàng/Viễn Đông

Cũng trên con đường nhỏ này, khách sẽ tìm thấy một kiến trúc rất lạ, nhìn thì không thể đoán được đó là Nhà Thờ Không Mái (Roofless Church). Khuôn viên nhà thờ được bao bọc bởi một bức tường gạch đỏ thấp, chỉ quá đầu người vài gang tay. Kiến trúc của bức tường thấp và nhà thờ nhỏ không mái bên trong ngụ ý miêu tả sự hòa hợp giữa trời và đất. Cho dù là đứng ngắm nhà thờ không mái, hoặc ngồi băng đá nhìn vườn hoa, người ta tìm thấy sự an lành ở đây.


Nhà Thờ Không Mái nhìn gần - ảnh: Anvi Hoàng/Viễn Đông


Nhìn lên trần Nhà Thờ Không Mái - ảnh: Anvi Hoàng/Viễn Đông

Đừng quên đi xem nghĩa trang của người Harmonist, và Mê Lộ Cây (Harmonist Labyrinth) - biểu tượng cho những con đường khó khăn trong cuộc sống phải vượt qua để đạt được sự hoàn hảo và hài hòa. Đặc biệt là New Harmony còn có Mê Lộ Nhà Thờ (Cathedral Labyrinth) làm bằng đá granite hồng. Gọi là “Mê Lộ Nhà Thờ” vì nó được thiết kế theo khuôn mẫu của mê lộ nổi tiếng ở nhà thờ trung cổ Chartres ở Pháp. Người ta đi trên đường đá granite của mê lộ để suy ngẫm và tĩnh tâm.


Mê Lộ Nhà Thờ (Cathedral Labyrinth) - ảnh: Anvi Hoàng/Viễn Đông

New Harmony là thành phố nhỏ nhưng ngăn nắp và xinh đẹp. Các nhà nghiên cứu vẫn đến đây để dự hội thảo, và lịch sử thành phố lý tưởng của New Harmony vẫn tiếp tục thu hút khách du lịch đến đây để nghỉ ngơi.

Viendongdaily.com và tác giả giữ bản quyền bài và hình trên trang này. Xin đừng trích đăng dưới bất cứ hình thức nào.

Viết bình luận đầu tiên

MỚI CẬP NHẬT