Một trong những đài tưởng niệm đầu tiên về cuộc chiến Việt Nam xuất phát từ nỗi đau của một người cha

Ông Victor Westphall từng dự Đệ Nhị Thế Chiến và con trai David mà sau này tử trận tại Việt Nam. (Walter Westphall)


NEW MEXICO - Vết thương từ cuộc chiến Việt Nam vẫn còn hiện diện trong tâm thức của người Mỹ, không dễ bị lãng quên cho dù cuộc chiến đã kết thúc hơn bốn thập niên trước. Trong tháng Chín vừa qua, ký giả Michael E. Ruane đã viết một bài báo về một đài tưởng niệm do chính một người cha dựng lên, để tưởng nhớ con trai của ông cũng như những chiến sĩ Mỹ khác đã tử trận tại Việt Nam. Trước khi qua đời, ông đã đến tận nơi con ông mất mạng, để hoàn tất một vòng tròn từng bắt đầu khi con ông tử trận vào năm 1968. Bài báo được đăng trên tờ Washington Post và được chuyển dịch như sau.
Ông Victor Westphall đang bận rộn xây một sân golf trong dự án mới, thì bỗng có hai quân nhân Thủy Quân Lục Chiến đến để báo tin rằng con trai ông ta đã tử trận tại Việt Nam.


Tượng đài mà ông Victor Westphall đã xây dựng để vinh danh con trai tại tiểu bang New Mexico. (Mike Walsh)

Trong một giây, anh nghĩ họ lầm người. Con trai của ông, cũng tên là Victor, luôn được gọi bằng tên đệm là David.

Nhưng Thủy Quân Lục Chiến đã không lầm. Trung Úy Victor David Westphall Đệ Tam, 28 tuổi, từ Albuquerque, đã hy sinh trong một vụ phục kích đẫm máu vào ngày 22 tháng Năm, 1968, bên ngoài Cồn Thiện, Nam Việt Nam. Mười sáu người Mỹ khác cũng đã thiệt mạng.

Lúc đó ông Westphall, 54 tuổi, rời xe máy cày, bỏ lại sân gôn mới được xây một phần trên miếng đất rộng 800 mẫu Anh nằm trong thung lũng núi đẹp phía đông Taos.

Ba năm sau, năm 1971, ông Westphall sẽ tổ chức lễ khánh thành một trong những tượng đài cựu chiến binh lớn đầu tiên ở Mỹ - trước khi có đài tưởng niệm Cựu Chiến Binh Việt Nam và bức tường đen nổi tiếng ở  Hoa Thịnh Đốn trong một thập niên.

Tên gọi đầu tiên của đài tưởng niệm của ông Victor Westphall là Vietnam Veterans Peace and Brotherhood Chapel (Nhà Nguyện Hòa Bình và Huynh Đệ Cựu Chiến Binh), và nơi đây đã bị đất nước quên lãng.

Đài tưởng niệm do ông Westphall xây là một cấu trúc trắng, với trên ngọn trông như đỉnh núi, được sinh ra từ nỗi đau của một người cha và trở thành nỗi ám ảnh của cuộc đời còn lại của Westphall. Ông mất vì bị đứng tim, nằm trong phòng tắm tại căn phòng trong trung tâm dành cho du khách tại khu tưởng niệm. Ngày đó ông đã được 89 tuổi. Cả ông và vợ của ông, Jeanne, người đã qua năm 2004, đều được an  táng trong khu vực này.

Sau cái chết của con trai, họ bán nhà của họ gần đó, và bán tất cả lô đất mà ông từng mua để xây sân golf, ngoại trừ 5 trong số 800 mẫu dùng để xây đài tuưởn niệm.

Quá đau buồn vì con chết trong cuộc chiến, bà Jeanne nói rằng bà không thể sống trong khu vực này nữa, và dời vào sống trong thành phố, trong khi chồng miệt mài làm việc và sống ở đài tưởng niệm cho đến ngày cuối đời. Ông Walter Westphall, người con khác của ông bà, em của ông Victor đã tử trận, kể lại cuộc đời của cha mẹ ông.

Mặc dù dự án này từng là ý tưởng của bà lúc ban đầu, ông Walter nói rằng mẹ ông “đã bị tan vỡ hoàn toàn trong suốt quãng đời còn lại,” và cũng có lúc bà đổ lỗi cho chồng gây ra cái chết cho con. Ông Westphall là một cựu chiến binh Hải Quân thời Đệ Nhị Thế Chiến.

Ông Westphall cha, bản thân là một nhà thầu xây cất, đã dời vào ở trong một chiếc xe camper, trên ngọn đồi lộng gió trong vùng cao nguyên miền bắc New Mexico. Ông bỏ ra ngày tháng để xúc tiến dự án và tìm cách gây quỹ. Ông đã đào móng để xây nhà nguyện, thuê một kiến trúc sư và một công ty xây dựng để họ giám sát công việc.

Theo những bài báo cũ cho biết, ông Westphall đã tự đặt một tấm bảng gỗ viết chữ bằng tay, màu xanh lá cây và màu trắng, trên xa lộ địa phương, “Vietnam Veterans Chapel” (Nhà Nguyện Cựu Chiến Binh Việt Nam), để chỉ đường cho khách vào xem đài tưởng niệm.

Và khi đài tưởng niệm được khánh trành vào ngày 22 tháng Năm, 1971, vào dịp kỷ niệm lần thứ ba cái chết của con trai, ông nói đó là “một món quà tặng cho nhân loại, mà không có những điều kiện kèm theo,” theo những bài báo cũ cho biết.  “Đó là một món quà tặng cho con người, nhưng tôi không biết người ta sẽ làm gì với nó.”

Cách ba năm trước đó, vào một buổi tối oi ả, Trung Úy Westphall và trung đội của ông đang lục soát trên một địa hình gồ ghề ở phía đông của Cồn Thiên, để truy lùng quân cộng sản Bắc Việt, thì họ bước vào một bẫy phục kích của kẻ thù. Hỏa lực từ súng máy, súng cối, và lựu đạn đã hủy diệt những người Mỹ.
Anh Westphall, cùng Hạ Sĩ Charles Kirkland người điều hành máy radio, và hơn một chục người khác đã bị giết, theo một bài tường thuật được ông Walter Westphall cung cấp. Thi thể của Westphall, Kirkland, và một số người khác đã được để lại trên chiến trường, và sang sáng hôm sau thì mới thu hồi được.
Viên Trung Úy bị bắn trúng nhiều phát đạn. Khi được thu hồi, xác anh bị xem là “khó nhìn” cho mục đích tang lễ.

Trung Úy Westphall đã ở Việt Nam được chừng bảy tháng. Anh từng suýt chết vì bị một con rắn độc cắn. Anh tốt nghiệp từ trường sĩ quan căn bản Thủy Quân Lục Chiến ở Quantico, Virginia, trong tháng Tám trước đó.

Đó là chuyến thứ nhì của anh trong lực lượng Thủy Quân Lục Chiến. Trong chuyến thứ nhất, anh phục vụ với tư cách là một hạ sĩ quan, và sau khi tốt nghiệp đại học tại University Montana, kết hôn và ly dị, anh trở lại với Thủy Quân Lục Chiến với tư cách là một sĩ quan.

Anh Victor và em trai lớn lên ở Albuquerque, nơi cha họ là một người làm nghề xây nhà. Ông Westphall cha, người gốc Hebron, Wisconsin, cũng có văn bằng tiến sĩ sử học, và là chủ tịch của Hiệp Hội Sử Học New Mexico. Ông được dân trong vùng gọi là “Doc” (ông Tiến Sĩ).

Vào năm 1964, ông mua một khu đất được gọi là Val Verde Ranch, trong vùng thung lũng Moreno Valley ở dãy núi Sangre de Cristo, ở phía đông bắc của Albuquerque.

Bốn năm sau đó, và cách chỉ vài tuần trước khi con trai ông tử trận, một tờ báo địa phương đăng tin rằng ông đang vạt đất ấy thành một khu bảo tồn, với một sân golf 9 lỗ, hai hồ nước, và một trung tâm tĩnh tâm tôn giáo.

Trung Úy đã tới thăm cha mẹ trước khi lên đường sang Việt Nam.