Biển học tiếng Việt mênh mông

Bài PHƯỢNG VŨ

Hằng năm khi các trường Việt ngữ thông báo có khóa Tu Nghiệp Sư Phạm, tôi luôn là người hăng hái ghi danh đầu tiên. Một chị bạn thân biết vậy liền nói: “Bộ huỡn lắm sao, mà cỡ bạn còn tham dự học mấy khóa này?” Ý chị ngầm nói tôi dạy môn Văn cấp 3, tốt nghiệp ĐHSP SG, có kinh nghiệm giảng dạy mấy chục năm mà sao còn đi học. Khai như vậy không phải để khoe mà để cho thấy sau này bị “quê 1 cục” như thế nào. Đối với người ngoài là vậy, nhưng đối với người trong cuộc thì tiếng Việt càng đi sâu, càng thấy mênh mông, càng thú vị, càng say mê... Nó đã biến thành "tiếng lòng tôi" từ lúc nào không rõ!
Tôi thích câu nói nổi tiếng của Lenin “Học, học nữa, học mãi”, dù tôi rất ghét chủ nghĩa Cộng Sản đã làm đất nước tôi điêu đứng mấy chục năm nay. Tôi có 1 điểm yếu là hay viết sai dấu hỏi, ngã, nên khóa tu nghiệp nào tôi cũng ghi tên học lớp “Dấu hỏi, ngã trong tiếng Việt”. Tôi thuộc nằm lòng và áp dụng luật căn bản:
- Sắc - hỏi - không ----------dấu hỏi ( vui vẻ, ngẩn ngơ)
- Huyền - ngã - nặng --------- dấu ngã ( xã hội, dễ dàng)
Vậy đó, mà tôi cứ phải ca hoài bài "Tôi còn sai, tôi cứ sai, tôi còn sai mãi, tôi còn sai hoài...". Cách đây vài tuần 1 cô học trò cũ (thuộc loại cưng của tôi) ở VN email nhắc nhở: “Bài cô viết hay, cảm động nhưng còn sai nhiều chính tả về dấu hỏi, ngã.” Thiệt là “quê 1 cục”. Tôi ấm ức quá kể lại với chị bạn "Bắc kỳ chính cống" xem có bí quyết nào chỉ giùm. Chị nói:
"Đâu có bí quyết gì, tự nhiên nó có sẵn trong máu rồi nói đúng, viết đúng. Còn bạn là dân “made in Saigon 100%” nên phải chịu thôi!”.
Thử nghĩ xem, viết bài khi đang có hứng, chẳng lẽ phải dừng lại suy nghĩ, rồi đi tra tìm xem nó dấu hỏi hay ngã.Tới khi xong thì hứng chạy đi chơi chỗ khác mất tiêu rồi (nên mong các độc giả thông cảm thứ lỗi cho).
Tuy nói vậy, nhưng tôi cũng quyết tâm học hỏi vì ông bà mình thường nói "còn nước, còn tát". Hằng năm, ở Nam CA, tôi còn các lớp của khóa TNSP để “tát” thì tại sao không tham dự? Mỗi lần đi học tôi lại khám phá ra nhiều điều thú vị về tiếng Việt, để càng thêm tự hào về nó như : "Tiếng Việt là tiếng duy nhất trên thế giới có dấu hỏi trong hệ thống chính tả"(độc quyền). Những chữ có dấu hỏi nhiều hơn chữ có dấu ngã (thành thử nếu bí quá thì cứ bỏ đại dấu hỏi, sẽ có xác suất đúng cao hơn). Phần lớn các trạng từ đều có dấu ngã (đã, vẫn, cũng, nữa, mãi...). Ngoài ra thầy cho biết dân từ Thanh Hóa trở ra rất rành về dấu hỏi, ngã, còn từ Nghệ Tĩnh trở vô thì không phân biệt được dấu hỏi, ngã. Vậy thì tôi có "đồng minh" khá đông! Do đó bài viết này dành cho "đồng minh", ai không phải "đồng minh" xin mời ra chỗ khác chơi nha, mà nói đâu xa lớp học này là lớp có đông thầy cô ghi danh nhất, vậy là tôi cũng đỡ cảm thấy "cô đơn", đỡ mặc cảm "tội lỗi".

Tiếng Việt vô cùng phong phú.
Khi đắm mình trong đó, ta sẽ thấy nó như biển học mênh mông, mà sự hiểu biết của ta chỉ như giọt nước trong biển cả bao la. Hồi học ĐHSP tôi thấy các giáo sư chỉ nghiên cứu một khía cạnh thôi (Ngữ Âm Tiếng Việt, Từ Hán-Việt, chữ Nôm...) mà sách đọc cả năm chắc cũng chưa hết. Tiếng Việt cùng một chữ, nhưng có khi mang nhiều nghĩa khác nhau (khi thì trạng từ, lúc chủ từ, rồi túc từ, động từ...) như một câu nói của người miền Nam: "Hôm qua, qua nói qua qua, mà qua hổng qua, hôm nay qua hổng nói qua mà qua lại qua, qua kỳ thiệt há!". Ngoài ra cùng 1 tiếng, nhưng khác dấu là khác nghĩa mới khổ chứ! Như khi dạy người ngoại quốc, chào một người lớn tuổi, để tỏ lòng kính trọng thì cúi đầu: "Chào Cụ", có người lại quên dấu nặng thành ra "Chào Cu", thiệt là đổ nợ! Cho nên các dấu trong tiếng Việt luôn là "niềm đau khôn nguôi" của người ngoại quốc khi học tiếng Việt. Đặc biệt là cùng một chữ nhưng chỉ dấu hỏi, ngã khác nhau là nghĩa đã khác nhau rồi. Ví dụ: ngã (té) - ngả tư; dễ dàng - khi dể; suy nghĩ - nghỉ ngơi; chục rưỡi (1/2 đơn vị) - một trăm rưởi ( trên 100)
Thầy cho ví dụ:
- Tôi mải làm việc nên ít thư cho em, nhưng lòng tôi vẫn yêu em mãi mãi.
- Tôi đi qua ngõ nhà em cả trăm lần nhưng vẫn chưa dám ngỏ ý yêu em!
Thầy tuy dạy về ngôn ngữ nhưng coi bộ cũng rành tâm lý nên cho ví dụ về yêu đương là mọi người thích nghe và dễ vô đầu hơn. Bên cạnh đó tiếng Việt còn dựa vào sự hài thanh: Có một em bé học tiếng Việt hỏi cô giáo: "Tại sao nói thèm chảy nước miếng? Miếng là gì? Ai biết xin trả lời giùm, bảo đảm sẽ có nhiều người không biết! Đơn giản thôi, thay vì nói nước (trong) miệng thì nói trại ra là nước miếng.
Đa số tiếng Việt là đơn âm, nhưng cũng có đa âm:
- Chữ đệm: Đỏ lét, xanh lè, tím ngắt, xám xịt...; chữ đệm làm tăng nghĩa chữ chính mạnh hơn, nên không thể bỏ thêm chữ "rất" vào Ví dụ: Nhắm mắt chỉ thấy một chân trời tím ngắt chứ không phải Nhắm mắt chỉ thấy một chân trời (rất) tím ngắt; dù là màu chân trời rất tím.
- Chữ rút gọn: trẻ (như) măng, rẻ (như) bèo, bèo (giá bèo quá)
Tiếng Việt Nam vô cùng phong phú. Ở đây chỉ nêu một ví dụ (vì không có giờ viết hết): nói về màu đen: ngựa ô, mèo mun, chó mực, tóc huyền, hắc ín... rồi đen nhẻm, đen thui, đen thùi lùi, đen bóng, đen tuyền, đen nhờ nhợ...( cũng tả màu đen nhưng lại tùy theo "đối tượng", và lại có hàm ý khen, chê, yêu, ghét trong đó). Bởi vậy người ngoại quốc học tiếng VN “chới với” là vậy! Thầy kết luận "Tiếng Việt càng đi sâu càng khó, càng khó, càng thú vị lại càng yêu hơn", rồi thầy bỏ nhỏ: "giống như yêu ai càng khó lại càng thu hút, càng hấp dẫn, càng say đắm, càng nhào vô..." thành thử: "Tôi yêu tiếng nước tôi từ khi mới ra đời, người ơi!" là vậy! Do đó khi vừa "chân ướt, chân ráo" tới Mỹ, việc đầu tiên là tôi đi tìm trường để dạy Việt Ngữ cho các em.

Tiếng Hán Việt mới và Việt Nam đang bị Bắc thuộc lần thứ V?
Việt Nam bị Bắc thuộc lần thứ nhất vào thời An Dương Vương cách đây khoảng 1800 năm. Nói tới An Dương Vương tôi lại nhớ tới câu chuyện vui của một lớp học ở VN. Thầy dạy sử đang hỏi một học sinh: "Em cho biết ai đã lấy nỏ thần của An Dương Vương?"Em học sinh ngớ ra không trả lời được, thầy giáo bực mình: "Em phải biết ai lấy nỏ thần của ADV chứ?" Hiệu trưởng đi ngang bèn vào can thiệp: "Thôi, em nó không biết ai lấy thì thôi, thầy cứ viết báo cáo lên phòng tài vụ, tôi sẽ chi trả cho vui vẻ cả làng"?! (Ôi nền văn hóa giáo dục VN ngày nay!)
Tổng cộng Việt Nam đã bị Bắc thuộc 4 lần và bây giờ đang bị Bắc thuộc lần thứ 5. Lần Bắc thuộc này rất tinh tế nên nhiều người không thấy, nhưng đa số đều thấy nếu có quan tâm tới tình hình đất nước như tại sao dân biểu tình chống Trung Quốc xâm lăng Hoàng Sa, Trường Sa lại bị đánh đập dã man và rất, rất nhiều người bị bỏ tù? Có một chính quyền quốc gia nào trên thế giới lại hành động như vậy không? Nhạc sĩ Việt Khang sáng tác nhạc bày tỏ lòng yêu nước chống giặc Tàu "ngang tàng trên quê hương ta" lại bị xử án, rồi bị giam cầm??
"Xin hỏi anh là ai?
Không cho tôi xuống đường để tỏ bày
Tình yêu quê hương này, dân tộc này đã quá nhiều đắng cay!
Xin hỏi anh ở đâu?
Ngăn bước tôi chống giặc Tàu ngoại xâm..."
Tuy là người Việt có tinh thần chống ngoại xâm rất cao, nhưng vì là một nước quá nhỏ, ở cạnh một nước quá lớn, nên tiếng Việt chịu ảnh hưởng tiếng Hán rất mạnh mẽ và sâu rộng, gần như tiếng Hán Việt hiện diện khắp nơi. Ngôn ngữ luôn mang tính chất xã hội nên đời sống nó cũng thay đổi, theo thời gian cách dùng từ sẽ khác nhau. Ví dụ người làm việc cho chính quyền là quan viên (thời xưa) - công chức (VNCH) -- quan chức (XHCN). Thật là vô tình mà thành ra hữu lý hết sức khi nhắc đến câu ca dao:
"Con ơi, nhớ lấy câu này
Cướp đêm là giặc, cướp ngày là quan"
Thật là quá đúng với tình trạng tham nhũng công khai của các quan chức XHCN bây giờ!